وی به عنوان محدث، فقیه و متكلم شیعی ایرانی از یاران پدر حضرت ولی عصر (عج ) بود و در میان شیعیان بغداد شهرت ویژه‌ای داشت و همچنین یكی از افراد مورد اعتماد 'محمد‌بن عثمان عمری' نایب دوم به شمار می‏رفت.

او در سال‏های 305 تا 326 هجری قمری نایب امام زمان(عج) و واسطه بین حضرت مهدی (عج) و شیعیان بود. وی نزدیك به 21سال نیابت حضرت ولی عصر (عج) را به عهده داشت و جامعه پر تنش و بحرانی شیعه را در آن زمان رهبری كرد در حالی كه پنج سال از این مدت، یعنی سال‌های 312 تا 317 هجری قمری را در زندان 'مقتدر' خلیفه عباسی گذراند.

نایب دوم در فرصت‌های مناسب و با كسب اجازه از امام عصر (عج) حسین‌بن روح را به عنوان نایب بعد از خود معرفی می‌كرد و مردم را به او ارجاع می‌داد.

'ابو جعفر محمد بن علی اسود' نماینده نایب دوم می گوید: من همواره موقوفات را خدمت محمد بن عثمان (نایب دوم) می‌بردم و او نیز آنها را از من تحویل می‌گرفت. دو یا سه سال پیش از درگذشت وی، یكی از روزها، باز مقداری از موقوفات جمع شده را به حضورش بردم كه این بار دستور داد تا موقوفات را به حسین‌بن روح تحویل دهم و فرمود 'هر آنچه به دست ابوالقاسم برسد، مانند آن است كه به دست من رسیده است.'

هنگامی كه نایب دوم در بستر بیماری قرار گرفت، شخصیت‌های برجسته تشیع مانند 'ابوسهل اسماعیل‌بن علی نوبختی' و چند نفر دیگر به عیادت او رفتند. در این جلسه از نایب دوم سوال شد و او در جواب گفت: ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی جانشین من خواهد بود، او نماینده بقیة الله و رابط بین شما و آن حضرت خواهد بود. او وكیل و مورد اطمینان است و از هر جهتی امین است، در كارهایتان به او مراجعه كنید و در گرفتاری‌هایتان به او اعتماد كنید، من مامور بودم كه این مساله را به شما ابلاغ كنم كه كردم.

پس از مدتی، اولین نامه در یكشنبه پنجم شوال 305هجری قمری از ناحیه مقدس امام عصر(ع) به وی رسید. حضرت در آن نامه نوشته بود: ما او (حسین بن روح) را می‌شناسیم، خداوند تمام خوبی‌ها و خوشنودی‌های خویش را به وی بشناساند و او را با عنایت خود خرسند گرداند، از نامه او آگاه شدیم و در مسوولیت محوله به وی اطمینان داریم، او در نزد ما دارای مقامی است كه موجب شادی وی خواهد شد، خداوند احسان خود را نسبت به وی زیاد گرداند.

یكی از مهمترین ویژگی های حسین‌بن روح، رازداری او بود، به طوری كه 'ابوسهل نوبختی' درباره او گفته است: اگر ابوالقاسم (حسین بن روح)، امام را زیر دامن خود پنهان داشته باشد و بدنش را با قیچی قطعه قطعه كنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد كرد.

سومین نایب خاص امام زمان (عج) با وجود این كه خلفا را غاصب حكومتی می‌دانست كه صاحبان اصلی آن، یعنی ائمه (ع) را با زهر یا شمشیر كشته بودند، سیاست تقیه را دنبال می‌كرد. وی حتی در جلسه مناظره، با پیش گرفتن تقیه در مقابل اهل سنت، توانست خود را از معرض گمان حكومت نجات دهد.

سرانجام حسین‌بن روح نوبختی در 18 شعبان سال 326 هجری قمری از دنیا رفت و نیابت خاص امام زمان (عج ) را به 'علی بن محمد سمری' سپرد.

مزار این شخصیت بزرگوار در محله نوبختیه در بازار عطاران یا شورجه بغداد قرار دارد.

فراهنگ**1003**1581